आदिवासी कुतु

गणेशराम लाछि

नेपाः देय् थीथी जाति दुगु देय् खः । उकिइ मध्यय् नेवाः समाजय् दुने नं थीथी जातित दु । नेपाःया आदिबासी जाति कथं ज्यापु जातित नं खः धाइ । स्वनिगःया दुने ज्यापुतय् दुने नं थीथी उपजाति अथवा बेनांत दु । उकिइ मध्यय् छगू बेनां खः – कुतु । कुतु जाति थिमि देसय् पीखलः ति दु । उपिं थिमि देसं पिने कःसुलिइ (कौशलटारय्) नं च्वं । कुतुत थिमिया ऐतिहासिक जाति कथं थौं तकं नां जाः । थिमि देशय् जुइगु थीथी धार्मिक व ऐतिहासिक,m सांस्कृतिक नखः, चखः जात्रापात्राय् कुतुतय् अति महत्वपूर्ण भूमिका दु । थिमि देशय् जुइगु जात्राय् कुतुतय् भूमिका थुकथं खनेदु – मोहनि बलय् लाय्कुलिं पिकाइगु खां (पायाः) स प्रमुख भूमिका मध्यय् छगू भूमिका कुतुतय्गु दु । पायाः न्ह्याकी बलय् स“य् (ढाल), ख्वना ज्वनाः न“यागु तपुलि पुयाः पायाः पिहां वइपिं नं कुतुत हे खः । थिमिइ पिहां वइगु पुलुकिसि जात्राय् नं पुलुकिसि गइपिं कुतुत हे जुइमाः, मेपिं जुइमज्यू ।

कुतु शव्दया अर्थ थुकथं कयातःगु खनेदु – न्हापा थ्व जाति सैनिकत खः । देशया निंतिं ज्यान पाइपिं वीर सेना सिपाहिं खः । अले सेना जुयाः लाय्कुलिइ कोतय् पाः (पहरा) च्वनीपिं जूगुलिं कोते धाल । कोते शव्दया अपभ्रंश जुयाः कुतु जूगु धकाः धाः । थ्व ख“ मखु धकाः धायेमछिं । मोहनिया एकादशी खुन्हु लाय्कुलिं न्ह्याकीगु खां (पायाः) लय्् थुपिं हे युद्धया लागि शत्रुनाप मुकाबला यायेत वनीपिं थें न“या तपुलि पुयाः, दुताः लं फिनाः, जव ल्हाःतिइ स“य् व खव ल्हाःतिइ ख्वना ज्वनाः युद्धय् दुब्वां वनेथें प्याखं पाः कयाः वइपिं थुपिं हे खः । धात्थें पायाः न्ह्याकी बलय् झ्वःलाक्क कुतुत तिंतिं न्हुयाः वइ बलय् स्वयाच्वंपिं सकलें हे थारान्हुइ ।

बहादुर सेना जुयाः देश व लाय्कूयात शत्रुपाखें बचे याना तयेगु, लाय्कूया थीथी थासय् नापं कोतय् दुने पाः च्वनाः ज्या याना वयाच्वंपिं कुतुत थौंकन्हय् धाःसा वाउ“चा (तरकारी) पिइगु व मिइगु ज्याय् लिकुनाच्वंगु दु ।

मेखे थ्वहे जाति हे पुलुकिसि गयेमाःगु नं खँ दु । स्वस्थानी बाखनय् उल्लेख जूगु लावण्य देशय् जुजु मदयाः जुजुया खोजी जुयाच्वंगु इलय् राज्य न्ह्याकेत ल्वःम्ह, सुइनिता लक्षण युक्तम्ह मनू मालेगु ज्या किसिपाखें जुयाच्वंगु इलय् हे सुइनिता लक्षण दुम्ह राजा यायेत ल्वःम्ह कथं किसिं नवराजयात ल्यल धकाः न्ह्यथनातःगु दु । अथे हे थ्वहे जात्राया प्रतिक कथं थिमिइ पुलुकिसि गयेत धकाः कुतु जाति जक लाय्क जुयाः मखा जुइ थ्व जातिं जक किसि गये ज्यू मेपिन्सं पुलुकिसि गये मज्यू धकाः धयातःगु । अथे धाये बलय् राज्य सञ्चालन यायेत, सुइनिता लक्षण युक्त जूपिं, निष्पक्ष शासन चले याइपिं कथं कुतु जातियात नवराज याना तयातःगु नं धात्थें हे खःला धया थें च्वं । छाय्धाःसा कुतुत तसकं सोझा । छक्का पञ्जा मदु । मेहनति । थ्व जाति बु“ ज्याय् तक्यनीपिं जूगुलिं शिक्षाय् धाःसा तसकं ल्यूने लाः । थिमिया लाय्कुलिइ याइगु धार्मिक, सांस्कृतिक पुजा आजाय् थ्व जाति दुथ्याः । थिमिया लाय्कुलिं कुतुतय्त बु“ बियातःगु दु । असारं वा मवयाः अबले वा पिइ मखन धाःसा धःम्वः (धःया मुहान) पुजा याइपिं नं थ्व हे जातित खः । कुतुतय् थःगु हे गुथि दु, खलः दु, रितिथिति दु । थुमि ब्याहा धाःसा प्रजापति, प्याथः, धौबञ्जाः व भासिमांतनाप जू ।

अथे हे थिमि देय्या ज्यापुत मध्यय् मेगु जाति खः – भासिमां । थ्व जाति नं लाय्कूया प्रहरी खः । प्रहरी (पुलिस) यात नेवाः भासं माहां धाइ । लाय्कुलिइ माहां जुयाः ज्या याइपिं थुपिं खः । थ्व जातिइ छम्ह चर्चितम्ह माहां न्हापा तसकं भ्वासिचाः हं । भ्वासिचाःम्ह माहां जूगुलिं वयात भ्वासिमाहां धाल । अथे जुजुं वयागु नां हे भ्वासिमाहां धकाः फुकसिनं म्हसिल । लिपा भ्वासिमाहां धाधां लिपा भासिमां जक धयाव्छत धाइपिं दु । थौंकन्हय् भासिमां धकाः प्रख्यातपिं थ्यं मथ्यं सच्छिखा ति दु । थिमि पोबु त्वालय् थिमिगु बसोबास दु । रितिथिति नखःचखः, फुक्क कुतुत नापं ज्वःलाःसां छगू बिस्कंया महत्व थ्व भासिमांतय् नं दु । थिमिइ पिकाइगु प्याखंत मध्यय् सलचा प्याखं, किजापुजा प्याखं व वापिज्या प्याखं थ्वहे भासिमांतय्सं जक पिकाइ । बु“ज्या याइपिं जूगुलिं छछाः नयेत धन्दा मदुसां शिक्षाय् धाःसा थुपिं नं यक्व ल्यूने लाःगु खनेदु । रिति थिति, सांस्कृतिक पक्ष थौंतक म्वाका तयेत धाःसा थुपिं तसकं सक्षम खनेदु ।

थथे दुवालाः स्वलधाःसा ज्यापु जातिया दुने थीथी महत्वपूर्ण पक्षत खनेदु । अथेहे नेपाःया धार्मिक व सांस्कृतिक ज्याय् थिनाच्वंगु नगु खः धाःसां छुं पाइमखु ज्यापु जातित । थुकथंया अर्थय् मखा थ्व जातियात आदिबासी धकाः धाःगु?